یارانه نقدی را باید چه کسانی دریافت کنند

حسین راغفر

این روزها گرفتن یا نگرفتن یارانه نقدی موضوع بسیار داغی شده برای مردم، رسانه‌ها و حتی دولت. هر روز خبرهای جدیدی از جزییات فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها در رسانه‌ها منتشر می‌شود و همین خبرهای جدید ما را ترغیب می‌کند به اینکه اتفاقات جدیدی قرار است در این حوزه رخ دهد. بله؛ فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها قرار است به زودی توسط دولت جدید اجرایی شود و شاید مهم‌ترین تغییری که در این شیوه جدید به احتمال زیاد شاهد آن باشیم، حذف تعدادی از شهروندان از دریافت یارانه نقدی باشد. حال چند سوال پیش می‌آید.

چه کسی در ایران باید یارانه نقدی دریافت کند؟ آیا تمام ایرانی‌ها باید یارانه نقدی از دولت بگیرند؟ آیا دریافت یارانه نقدی به صورت ماهانه یک حق است؟ این روزها سوالاتی از این جنس بسیار زیاد ذهن هر ایرانی را به خود مشغول کرده است. هر ایرانی اکنون با خود می‌گوید «چرا باید از دریافت یارانه نقدی منصرف شوم؟!»اما در پاسخ به این سوالات علم اقتصاد چه می‌گوید؟ واقعیت آن است که پرداخت نقدی یارانه‌ها به همه افراد جامعه به مثابه بی‌عدالتی است، بنابراین پرداخت نقدی یارانه‌ها تنها باید به اقشار آسیب‌پذیر پرداخت شود که قادر به کار کردن نیستند؛ در آن صورت است که می‌توان گفت این پرداخت عادلانه خواهد بود. ازسوی دیگر، تجربیات جهانی و بین‌المللی در عرصه هدفمندی یارانه‌ها نشان می‌دهد در هیچ کشوری به ثروتمندان یارانه پرداخت نمی‌شود، بنابراین این سیاست هیچ نسبتی با عدالت ندارد. پرداخت نقدی فقط شامل افرادی همچون معلولان، کودکان بی‌سرپرست یا افراد از کار افتاده می‌شود، چرا که توانایی لازم را برای تکفل امور خود ندارند. به اعتقاد من اصلی‌ترین مشکل دولت، کسری منابع مالی است. دولت منابع کافی برای ادامه این شیوه را ندارد. به این ترتیب این شیوه به لحاظ مالی پایدار نیست و به تدریج مشکلات مالی دولت را بدتر خواهد کرد. پرداخت نقدی یارانه‌ها به دلیل وجود تورم، در طول سال‌های بعد ارزش خود را از دست خواهد داد، بنابراین اگر دولت بخواهد این روش را ادامه دهد، به ناچار باید میزان پرداخت را افزایش دهد که در عمل چنین کاری به سبب وجود کسری منابع غیر ممکن است. از طرف دیگر هزینه‌های دولت در حال افزایش است. اقتصاد کشور با مشکل فقدان سرمایه‌گذاری کافی مواجه است. مسلما در شرایطی که دولت با محدودیت‌های درآمدی مواجه است، تداوم اجرای چنین برنامه‌هایی غیرممکن است. چشم‌انداز شیوه کنونی پرداخت هدفمندی یارانه‌ها غیرعملی است. دولت باید در کوتاه‌مدت گروه‌های کم‌درآمد را شناسایی کند. این امر امکان‌پذیر است. اگر خانواده‌یی شاغل ندارد به آنها یارانه بیکاری پرداخت کند. افراد بیکار بایستی در اولویت قرار گیرند. دولت باید در قبال شاغل کردن هر یک از خانواده‌های بیکار تحت پوشش این برنامه به کارفرما‌ها یارانه دستمزد پرداخت کند تا موجب تشویق اشتغال شود. افراد زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی که در حدود چهار میلیون نفر هستند و سازمان بهزیستی که حدودا دو میلیون نفر هستند در کوتاه‌مدت می‌توانند تحت پوشش قرار بگیرند. به اعتقاد من دولت می‌تواند در کوتاه‌مدت بخشی از منابع را صرف پرداخت یارانه نقدی به حدود بین ?? تا ?? میلیون نفر کند که استحقاق دریافت یارانه را دارند و بقیه منابع صرفه جویی شده را به سمت ایجاد یک نظام منسجم سلامت ملی اعم از تغذیه، بهداشت و درمان هدایت کند و مابقی را صرف سرمایه‌گذاری و حمایت از تولید کند. این روش، روش جدیدی نیست بلکه در بسیاری از کشور‌های صنعتی دنیا تجربه شده است. در بلندمدت دولت باید از یک نظام حمایتی به سمت نظام بیمه‌یی با هدف ایجاد اشتغال کامل در اقتصاد حرکت کند. مسلما افرادی که به لحاظ جسمی و فیزیکی توانایی کار کردن ندارند همچنان باید تحت حمایت دولت قرار بگیرند.

استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا