چگونه به یکدیگر سلام کنیم؟

 

زهرا اجلال / یکی از دستورات اخلاقی قرآن، سلام کردن به دیگران است. این سلام بر مبنایی و اهدافی اخلاقی تأکید شده که تنها در ادیان ابراهیمی‌سابقه دینی دارد، و مهم ترین پیام آن ابراز و ابلاغ سلامتی به انسانها و ایمنی از سوی موحدان به غیر موحدان است که ما سر جنگ و نزاع با کسی نداریم. 

 

 ج

جایگاه سلام در قرآن

در قرآن 30 بار واژه سلام (22 بار سلام و 8 بار سلامی) در مراتب و مخاطبان و اهداف مختلف به کار رفته است.این سلام‌ها، نه تنها پیش از اسلام در جزیرة العرب معمول بوده، بلکه به تتمیم و توسعه مکارم اخلاقی قرآن پرداخته و فرموده است: (نساء: 86)و چون به شما درود گفته شد شما به [صورتى] بهتر از آن درود گویید یا همان را [در پاسخ] برگردانید که خدا همواره به هر چیزى حسابرس است.تلاش اسلام برای آموزش مسلمانان این بوده که به لحاظ اخلاقی بتوانند با دیگران ارتباط سالم و منطقی و عاطفی برقرار کنند و ارزش‌ها و چارچوب آن را رعایت کنند.در قرآن در خطاب به پیامبر به صراحت می‌گوید: (انعام: 54) و چون کسانى که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند بگو درود بر شما پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر کرده.در این آیه به پیامبر دستور داده می‌شود وقتی مومنان به پیش او می‌آیند برخلاف روش رایج که وارد شونده سلام می‌کند، پیامبر سلام کند. سلامی‌همراه با عطوفت و مهربانی.البته قید: «یُوْمِنُونَ بِآیاتِنا»، برای سلام کردن نیست، قید برای: «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلى‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» است.بنابراین پیامبر مأموریت الهی دارد که هرکس پیش او می‌آید، سلام کند. این تعلیم از فرستاده خدا آغاز می‌شود و شامل همه افرادی می‌شود که در موقعیت بالایی قرار دارند و توقع دارند که دیگران به آنان سلام کنند. از آن طرف، به مومنان دستور می‌دهد: (نور: 61)پس چون به خانه‏هایى [که گفته شد] درآمدید به یکدیگر سلام کنید درودى که نزد خدا مبارک و خوش است.همچنین در این دستور به صورت کلی تعلیم داده، که جنبه مکانی دارد. یعنی وقتی وارد خانه ای می‌شوید، بر صاحب خانه سلام کنید. زیرا سلام در هنگام عبور در مکان‌های عمومی، مانند خیابان و اداره و مسجد و مانند آن است. گاهی جنبه انسانی و موقعیتی دارد، که فرد عالی به پایین تر از خود سلام می‌کند، یا شاگرد به معلم سلام می‌دهد، بلکه بزرگان را تشویق کرده که به کوچکان سلام کنند، تواضع و فروتنی را با عمل خود به دیگران تعلیم دهند.

 سلام

اقسام سلام و تحیت

در قرآن و آموزه‌های آن برای سلام به جهات مختلف اقسامی‌بیان شده است. می‌توان از سه نوع از سلام سخن گفت: سلام خوف و سلام طمع و سلام محبت. به سخنی دیگر همان گونه که می‌توان برای پرستش و عبادت خدا، این سه قسم را تصور کرد، برای سلام نیز می‌توان سه قسم یاد شده را ترسیم نمود.

1- سلام خوف

از این رو گاه فردی به جهت خوف از شخصی به وی سلام می‌کند و می‌کوشد تا از دست و زبان و اعمال و رفتار آن شخص در امان باشد. این سلام به معنای اعلان صلح است.در زندگی معمولی ما بارها اتفاق افتاده است که به شخصی ظالم سلام کرده اید و در پاسخ اعتراض دوستان، به مسأله در امان ماندن از شرش اشاره نموده‌اید.در قرآن نیز اعلام صلح نسبت به مخالفان و دشمنان امری است که به صورت یک آموزه دستوری به مومنان تعلیم و آموزش داده شده است.قرآن به مومنان می‌فرماید که برای در امان ماندن از شر زبانی و عملی مخالفان هرگاه با ایشان روبه رو شدید، به ایشان اعلان سلام و صلح کنید و بیان نمایید که از سوی ما هیچ خطری وجود ندارد و ما خواهان صلح و صفا هستیم. یکی از علل سلام از سوی گوینده آن رهایی از خوفی است که در او وجود دارد و نسبت به شنونده آن، احساس ترس و خوف دارد و یا احساس می‌کند مخاطب از وی می‌هراسد. بنابراین برای رهایی از این خوف و حالتی که میان دو طرف وجود دارد، اعلان سلام و صلح و صفا می‌شود مومن هنگامی‌که با مخالفان جاهل مواجه می‌شود و ترس آن وجود دارد که مخالف جاهل گمان کند از سوی مومن آسیبی ممکن است به وی برسد، با اعلان صلح و سلامت می‌کوشد تا چنین تصوری را از ذهن مخاطب دور سازد: (فرقان، آیه 63)این شیوه را فرشتگان نیز به کار برده اند. آنان که به شکل مردانی غریب و نا آشنا برحضرت ابراهیم وارد شده بودند، برای آن که آن حضرت از ایشان نهراسد و گمان دشمنی نبرد بر آن حضرت سلام می‌کنند تا بدین وسیله خوف را از مخاطب بزدایند و به وی اعلان صلح و دوستی دهند: هنگامى که بر او وارد شدند و سلام گفتند [ابراهیم] گفت ما از شما بیمناکیم (حجر، آیه52) در آیه 25 سوره ذاریات بیان می‌کند که علت این ترس، ناشناس بودن مهمان بود. این ترس هرچند با سلام کاهش یافت ولی هنگامی‌که آنان دست به غذا نبردند، آن حضرت را خوف در بر گرفت و مسایلی پیش آمد که این جا محل نظر ما نیست.به هر حال یکی از علل سلام از سوی گوینده آن رهایی از خوفی است که در او وجود دارد و نسبت به شنونده آن، احساس ترس و خوف دارد و یا احساس می‌کند مخاطب از وی می‌هراسد. بنابراین برای رهایی از این خوف و حالتی که میان دو طرف وجود دارد، اعلان سلام و صلح و صفا می‌شود.نمونه این گونه ترس حتی در میان تازه مسلمانان وجود داشته است. به این معنا که زمانی که اسلام قدرت برتر جزیره عربی شد و همگان گروه گروه به سوی اسلام روی آوردند، برخی از مومنان دارای سابقه به کسانی که تازه مسلمان شده بودند شک می‌کردند که آنان برای رهایی از مرگ و قدرت اسلام ایمان آورده اند و با سلام و تحیت گویی می‌کوشند خود را مسلمان وانمود کنند. بنابراین وقتی سلام می‌کردند، برخی با آنان مخالفت می‌ورزیدند و می‌گفتند که شما مسلمان نیستید و تنها از ترس جان سلام می‌کنید. قرآن به این مسأله و بحران اجتماعی که در آغازین روزهای قدرت گیری اسلام پیش آمده توجه می‌دهد و با بیان گزارشی از موضوع، دستور چگونگی برون رفت از این معضل را بیان می‌دارد.خداوند در قرآن می‌فرماید: و به کسى که نزد شما [اظهار] اسلام مى‏کند مگویید تو مومن نیستى. (نساء، آیه 94)در این آیه به خوبی نشان داده شده است که برخی برای رهایی از ترس سلام می‌کردند و سلام ایشان از روی ترس از مسلمانان بود. بنابراین به مسلمانان می‌فرماید که در برابر این گونه سلام‌ها، شما اصل را بر پذیرش اسلام از سوی آنها قرار دهید و نگویید که شما مسلمان نیستید.

2- سلام طمع

قسم دیگر از اقسام سلام، سلام طمع است. به این معنا که فردی برای کسب منفعت به مخاطب سلام می‌کند تا از سوی وی نعمتی به او برسد: و به راستى فرستادگان ما براى ابراهیم مژده آوردند سلام گفتند پاسخ داد سلام. (هود، آیه 69)

3- سلام محبت

نوع سوم سلام، سلام محبت است. این سلام ویژه مومنان است. خداوند گزارش می‌کند که مومنان در بهشت هرگاه بر یکدیگر وارد می‌شوند سلام می‌کنند. بلکه از آنان جز سخنان نیکو و سلام و صلح شنیده نمی‌شود و از سخنان لغو و بیهوده اعراض می‌کنند. (مریم، آیه 62)