شهادت حضرت علی (ع) تسلیت باد

توصیه‌های اخلاقی حضرت علی(ع) پیش از شهادت

نجفقلی حبیبی . پژوهشگر فلسفه اسلامی

اخلاق از چند منظر قابل بحث است؛ یکی رابطه خدا و انسان، یک بخش رابطه 

انسان با خودش و بخش دیگر رابطه انسان با خلق است. درواقع اخلاق یک 

مجموعه گسترده است که در سخنان حضرت علی(ع) هم این گستردگی 

به‌خوبی مطرح می‌شود. 

در اندیشه امام‌علی، اخلاق فردی بارهاوبارها مورد تأکید است، 

در ارتباط با خلق و خداوند هم بحث‌های اخلاقی انسان، 

به‌طور گسترده در دیدگاه علی(ع) به‌خوبی دیده می‌شود اما چون 

در ایام شهادت ایشان به‌سر می‌بریم، خوب است که نگاهی داشته 

باشیم به وصیت علی(ع) به امام‌حسن(ع) و امام‌حسین(ع) بعد

 از ضربت‌خوردن که هم از نظر اخلاق فردی، هم سیاسی و هم 

اجتماعی قابل توجه است. به‌هرحال خلیفه اسلام از دشمن یعنی 

خوارج به عنوان یک گروه سیاسی مخالف، ضربت خورده است، 

بنابراین این وصیت‌نامه بُعد سیاسی هم دارد. 
امام در این وصیت‌نامه به امام‌حسن و امام‌حسین می‌فرماید، 

من شما را به تقوای خداوند سفارش می‌کنم؛ اگر دنیا به شما

 ستم می‌کند شما به دنیا ستم نکنید و از چیزی که از شما پنهان است،

 تأسف نخورید؛ این صحبت‌ها جنبه اخلاقی دارد. امام اضافه می‌کند: 

همیشه سخن حق بگویید و دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید. 

این هم بحث اخلاقی است. ایشان می‌فرماید من، هم به شما و

 هم به همه فرزندان و خانواده‌ام و هم به همه کسانی که این 

وصیت‌نامه را می‌خوانند سفارش می‌کنم به اینکه همیشه به یاد 

خداوند باشید و اینکه به کار خود نظم بدهید. این مسئله بسیار 

مهم است، چراکه متأسفانه مسلمانان کمتر به این مسئله 

اهمیت می‌دهند اما امیرالمؤمنین درحالی‌که ضربت خورده است، 

این مسئله را مورد تأکید قرار می‌دهد، همچنین می‌فرماید بین 

خودتان دوستی برقرار کنید و نگذارید بین شما دشمنی و کینه ایجاد شود. 

امام ادامه می‌دهد: من بارها از جد شما پیامبر‌(ص) شنیدم که ایشان 

می‌فرمود: آشتی‌دادن بین دو نفر و دو جمع از یک سال نماز و روزه بهتر

 است. پس ببینید این مسئله یعنی آشتی‌دادن بین جریان‌ها چقدر 

اهمیت دارد. از دیگر جنبه‌های اخلاقی وصیت امام این است که 

می‌فرماید من شما را به توجه به یتیمان سفارش می‌کنم. امام تأکید

 می‌کند این‌گونه نباشد که رسیدگی شما به یتیمان پیوسته نشود و به 

صورت گهگاه صورت بگیرد. 
امام همچنین سفارش‌های زیادی به مراقبت از همسایه‌ها دارد. 

ایشان در وصیت‌نامه می‌گوید پیامبر آن‌قدر نسبت به همسایه سفارش 

می‌کرد که ما گمان کردیم همسایه هم از همسایه ارث می‌برد. 

ایشان همچنین به توجه به قرآن سفارش اکید می‌کند و می‌گوید 

مبادا دیگران در توجه به قرآن از شما پیشی بگیرند، درحالی‌که 

حالا می‌بینیم بسیاری از کشورهای دیگر در عمل به دستورات قرآن 

از ما جلوتر هستند. امام می‌فرماید مراقب باشید که دیگران در 

عمل به قرآن از شما جلوتر نیفتند. حضرت علی(ع) همچنین 

به نماز هم سفارش می‌کند و می‌گوید نماز ستون دین است. 

ایشان همچنین در این وصیت‌نامه در باب حج و جهاد هم توجه 

ویژه‌ای نشان می‌دهد. 
یکی دیگر از مواردی که امام در آخرین لحظات عمرش وصیت می‌کند 

این است که به یکدیگر بخشش کنید و مبادا از همدیگر فاصله بگیرید

 و به هم پشت کنید. این مسئله فقط به فرزندانشان مربوط نبود، 

چراکه می‌فرماید این صحبت‌ها برای هر کسی است که این

 وصیت‌نامه را می‌شنود. از دیگر موارد امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است، 

چراکه اگر این مسئله را ترک کنید، آدم‌های بد بر شما مسلط می‌شوند 

که در این صورت دیگر هر چه دعا هم کنید مستجاب نمی‌شود. 

ضمن اینکه دیدیم که این اتفاق هم افتاد و مسلمانان امربه‌معروف

 و نهی‌ازمنکر را ترک کردند و آدم‌های پستی بر سیاست اسلامی مسلط شدند. 
نکته دیگر که این وصیت‌نامه از جنبه اخلاق سیاسی اهمیت دارد 

این است که ایشان در حالت مرگ قرار دارد و می‌فرماید، ‌

ای فرزندان ابی‌طالب نبینم که به جان مردم بیفتید به جرم اینکه

 امیرالمؤمنین کشته شده است. این نکته بسیار قابل توجهی است

 آن هم در شرایطی که امیرالمؤمنین ضربت خورده است؛ ما برای 

مثال در جریان‌های سیاسی می‌بینیم وقتی اتفاقی می‌افتد

 می‌ریزند و همه اطرافیان را می‌گیرند و دایره وسیعی را در 

معرض رنج قرار می‌دهند؛ امیرالمؤمنین اینجا می‌فرماید،

 ای فرزندانم نبینم که شما به این اتهام که می‌گویید امیرالمؤمنین

 کشته شده است به خون مسلمانی دست‌درازی کنید. ایشان 

می‌فرمایند اگر خواستید کسی را قصاص کنید فقط سراغ قاتل 

بروید ضمن آنکه از مثله‌کردن بپرهیزید. این مسئله در فضای 

ضربت‌خوردن ایشان و در لحظات پیش از شهادت است که برای 

فرزندان، این نصیحت‌ها را وصیت می‌کند.