ریا، نشانه کمی‌ عقل و خرد

ریا از کمی‌عقل ناشی می‌شود، زیرا ریاکار عملی را که رضای خدا در آن است برای دیگری انجام می‌دهد و اگر آن را فقط برای خدا انجام دهد، همان را که می‌خواهد سریعتر به دست می‌آورد. یکی از آفات خودسازی ریاست که عبارت است از نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا اخلاق پسندیده به مردم برای قدر و منزلت یافتن پیش آنها و به یک معنای ساده تر یعنی نشان دادن چیزی به دیگران بر خلاف آنچه که هست. مثل این که کسی به دیگران نشان بدهد که نماز و روزه اش برای خداست، در حالی که در واقع چنین نیست.عادت کردن انسان به ریا و خو گرفتنش به آن از زشت ترین صفات است، بلکه در مواردی زشت تر از آن نیست. قرآن می‌فرماید: هنگامی‌که منافقان به نماز بر می‌خیزند با کسالت بر می‌خیزند و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی‌نمایند.یزید بن خلیفه از حضرت امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود: هر ریایی شرک است. همانا کسی که برای مردم کار کند ثواب آن به عهده مردم باشد و کسی که برای خدا عمل کند ثواب او به عهده خدا باشد. هرگاه ریاکار عملی را که معتقد به آن نیست بین مردم انجام دهد از جمله منافقان است که در آتش ابدی خواهد بود و اگر معتقد باشد ولی برای این که موقعیت و منزلتی در بین مردم بیابد آن را به جا می‌آورد این شخص منافق نیست، ولی این ریا باعث می‌شود که نور ایمان از قلب او رخت بر بندد و هیچ زمانی نمی‌تواند خود را از زیر فشار نفس اماره برهاند و خود فراموشی و غفلت چنان او را احاطه می‌کند که دقیقه ای به عاقبت کار خود نمی‌اندیشد و معلوم است که اعمال قلبی در صورت خالص نبودن مورد توجه حق تعالی واقع نمی‌شود.کسی که عبادت را وسیله ای برای کسب عنوان و محبوبیت بین مردم بداند باید به حال آن شخص گریست که قرآن می‌فرماید وای بر نمازگزاران که در نماز خود مسامحه می‌کنند! آن کسانی که ریا می‌کنند. طاعت خود را به جهت ثنای دیگران به جا می‌آورند. در مقام مذمت جمعی می‌فرماید؛ اعمال خود را به مردم نشان می‌دهند و خدا را مگر اندکی یاد نمی‌کنند.شخصی که در اعمال و کردار خود توجهش به مردم باشد اگر کمکی یا اطعامی‌می‌نماید به جهت تعریف و تمجید دیگران باشد این شخص خود ساخته نیست. خودساخته واقعی کسی است که خود را از تمام شایبه‌ها بری سازد و عملش را تنها برای رضایت خداوند به جا آورد تا مورد قبول او قرار گیرد. رسول اکرم(ص) فرمود؛ به درستی که ترسناک ترین چیزی که بر شما می‌ترسم شرک کوچک است. عرض کردند؛ شرک کوچک چیست؟ فرمود ریا. خدای عزوجل در روز قیامت وقتی که جزای بندگان را می‌دهد می‌فرماید؛ شما بروید پیش کسانی که برای آنها ریا کردید ببینید آیا جزای خود را پیش آنها می‌یابید.اگر کسی در عبادات واجب خود مرتکب ریا نشود ولی در مستحبات ریا کند. مثلا در خلوت، نوافل شبانه روزی و نمازشب و روزه مستحبی را به جا نیاورد اما در حضور مردم این اعمال را انجام دهد یا به گونه ای ذکر بگوید که صدای تسبیح و تهلیل او را مردم بشنوند یا با قصد ریا به عیادت بیمار برود و در تشییع جنازه شرکت کند این شخص البته از شخصی که در واجبات ریا می‌کند بهتر است، ولی باز با اولی در شرک شریک است، چون کسی که در واجبات ریا ورزد و در عبادت غیر خداوند را در نظر داشته باشد مشرک واقعی است.کسی که نفس خود را ازآلودگی‌ها به گناهان و هواپرستی و اسارت امیال حیوانی و لذایذ نفسانی پاک کرده باشد و روح خود را از صفات رذیله مانند بخل، حرص، طمع، دنیاپرستی، جاه طلبی، تکبر و عجب پیراسته و خود را به حق پرستی و اخلاص در راه حق آراسته باشد، هرگز به گرد ریا نمی‌گردد و این صفت نکوهیده را سرکوب می‌نماید.مسلم است شخص ریاکار هیچگاه رستگار نخواهد شد و اسلام به نیت قبل از عمل اهمیت می‌دهد، چون نیت است که به عمل شکل می‌دهد. آن کس که برای خدا کاری انجام می‌دهد شالوده آن را محکم می‌کند و تمام تلاش او این است که مردم از اعمال او هرچه بیشتر بهره مند شوند و کسی که برای تظاهر و ریاکاری را انجام دهد تنها به ظاهر و زرق و برق آن می‌پردازد بدون آنکه به عمق و عاقبت آن بیندیشد. امام صادق(ع) می‌فرماید؛ کسی که برای مردم عمل کند ثوابش بر مردم است. ای زراره! هر ریایی شرک است.انسان ریاکار نه تنها در آخرت بیچاره است بلکه در دنیا نیز از وضعیت خوبی برخوردار نیست، چرا که همواره با اندوه دست به گریبان است و می‌بیند که دلهای مردم مخالف با اوست چون خواه ناخواه این خودنمایی و ریاکاری او بر ملا شده و آبروی او در این دنیا هم ریخته می‌شود.بدترین اقسام ریا، ریای در ایمان است که انسان ایمان خود را بیشتر از حد معمول جلوه دهد. دیگر ریای در عبادت است که شخص در مقابل دیگران نماز خود را با طمانینه و آرامش بیشتری بخواند.راه علاج ریا این است که اولا بکوشد با نفس خود به مبارزه برخیزد، ثانیا تا هنگامی‌که این حالت در او وجود دارد عبادات خود را پنهانی انجام دهد و جز خداوند احدی را مدنظر نداشته باشد و آن قدر این فکر و نظر را در خود تقویت کند که ملکه وجودش شود تا به هنگام عبادت جز پروردگار کسی را نبیند.

منابع: آیه 142 سوره نسا. اصول کافی، ج 3. آیات 4-6 سوره ماعون. آیه 142 سوره نسا. محجة البیضا، ج 6. آیه 14 سوره اعلی. وسائل الشیعه، ج 1.

اهمیت نیت از منظر دینی

بدون شک هیچ قول و عملی نیست مگر با نیت و فقط نیتی و عملی صحیح است و به آن پاداش داده می‌شود که به خاطر خدا و امید او و خشنودیش، یا طلب پاداش و یا خلاصی از مجازات انجام داده شود.نیت عبارت است از قصد و اراده ای که انسان را به کاری تحریک کند. از محقق طوسی نقل شده که نیت قصد انجام دادن فعل است و آن، واسطه بین علم و عمل است، زیرا تا چیزی دانسته نشود، ممکن نیست قصد شود و تا قصد نشود، اجرا نگردد و چون هدف انسان رسیدن به مقصد معین، یعنی خداوند تعالی است، بنابراین باید هدف او، شامل قصد نزدیک شدن به خدا باشد.به هر حال بهتر است به آیات و روایات توجه داشته باشیم؛ خداوند متعال می‌فرماید؛ بگو هر کس،طبق روش و خلق و خوی خود عمل می‌کند. شاکله، طبیعت و سرشت است. در بعضی از روایات،این کلمه، تفسیر به نیت شده است شاید به این جهت که نیت از آن سرچشمه می‌گیرد. بنابر این معنا آیه چنین خواهد بود؛ مبنای عمل هر کسی نیت اوست که از طبیعتش سرچشمه می‌گیرد. پس، نیت پایه و ملاک کارها است و دخالت کامل در زشتی و زیبایی و خوبی و بدی آنها دارد. این همان چیزی است که روایات این باب درصدد بیانش می‌باشند.