حکمت عاشورا

دکتر غلامرضا اعوانی

عاشورا، جایگاه عظیمی در تاریخ اسلام دارد. به عبارتی خوابی که حضرت ابراهیم(ع) دیدند که حضرت اسماعیل(ع) را به قربانگاه می‌برند، تعبیرش در امام حسین(ع) انجام شد و طبق نظر بعضی از مفسران آیاتی از قرآن به این معنی دلالت دارد؛ آنجایی که داستان حضرت اسماعیل(ع) را بیان می‌کند و می‌فرماید: او را در ازای قربانی بزرگی فدا دادیم. این آزمایش بزرگی برای حضرت ابراهیم(ع) بود اما در ادامه آیه آمده است: این را برای دیگران باقی گذاشتیم. به این علت مفسران می‌گویند که این آزمایش برای امام حسین(ع) واقع شد و ایشان از این امتحان الهی سربلند بیرون آمدند. در ظاهر این امر، مقامی بوده که خداوند برای حضرت امام حسین(ع) حفظ کرده است، مقام شهادت مقام عظیمی است که فقط خواص به این درجه می‌رسند. به این دلایل است که به حضرت امام حسین(ع) ذبیح‌الله می‌گویند. حضرت امام حسین(ع) دین اسلام را احیا کردند و به حقیقت محمدی بازگرداندند، به حقیقتی که در زمان حضرت رسول(ص) بود، چنانچه امام علی(ع) هم این کار را انجام دادند و دین را به اصل خود برگرداندند و از انحراف‌ها جلوگیری کردند و در واقع همه امامان این کار را کردند، چراکه آنها وارثان بحق حضرت رسول(ص) و قرآن مجسم و ناطق بودند، این کار را انجام دادند و قرآن و دین را احیا کردند. مثلا مولانا به عنوان عارفی اسلامی اشعاری درباره امام حسین(ع) دارد. عرفا هم به مقام امام حسین(ع) توجه دارند و هم به اینکه ایشان محیی بوده یعنی ایشان را احیا‌کننده‌ دین می‌دیدند که عارف به‌‌الله به معنی حقیقی است که انجام قیام عاشورا و ایستادگی و شهادت این‌گونه فقط از یک انسان کامل ساخته است. ایشان در مظهر انسان و ولی کامل هستند که فقط انسان کامل می‌تواند دین را احیا کند. ایشان در واقع وارث بحق رسول‌الله (ص) و وارث بحق ایشان و عالم حقیقی دین هستند، نه‌تنها ارث جسمانی از حضرت رسول (ص) بلکه جسم روحانی و معنوی هم از ایشان بردند و وارث ولایت و وارث حقیقی ایشان بودند و البته همه ائمه(ع) ما این‌گونه بودند و عرفا اینها را قبول دارند.چنانچه مولانا در اشعارش آورده است. همچنین عطار در تذکره‌الاولیا کلام خود را با امام صادق(ع) و امام باقر(ع) شروع می‌کند و می‌گوید ولایت، متعلق به اینهاست، اینها عرفای حقیقی بودند و این اعتقاد در میان عرفا و اندیشمندان و نویسندگان اسلامی فراوان دیده می‌شود. شاید در بسیاری از آثار این امر پیدا نباشد اما در باطن همه آنها هست. اگر باطن شیعه ولایت باشد، همه عرفا قایل به ولایت و سالک راه ولایت هستند و بنابراین ائمه(ع) را نمونه اعلای ولایت می‌دانند. همه عرفا این گونه هستند، مثلا کتاب فتوحات ابن عربی را ببینید که درباره ائمه(ع) ما چه می‌گوید، در بسیاری از موضوعات کتاب به امام جعفر صادق(ع) و… اشاره دارد. در فصل سلمان در تفسیر حدیث «سلمان منا أهل البیت(ع)»، درباره اهل‌بیت(ع) و مقام آنها مفصل صحبت می‌کند. ابتدا درباره مقام و علوم، سلمان صحبت می‌کند و بعد می‌گوید این سلمان از اهل بیت(ع) است پس مقام اهل بیت(ع) تا کجاست؟! ابن عربی در این بخش تمام آیاتی را که شیعه معتقد است در مقام اهل بیت(ع) نازل شده را آورده و تفسیر می‌کند. آیه «قُل لّا أسْألُکمْ علیهِ أجْرًا إِلّا الْمودّه فِی الْقُرْبى» را می‌آورد و به تفصیل در این مورد صحبت می‌کند و می‌گوید پیامبر(ص) یک چیز از ما خواسته و آن ولایت و دوستی اهل‌بیت(ع) است و تاکید می‌کند که ما باید این خواسته رسول‌الله(ص) را که در واقع خواسته خداوند بوده و از زبان حضرت رسول(ص) بیان شده اجابت کنیم «قُلْ ما سألْتُکم مِّنْ أجْرٍ فهُو لکمْ: بگو هر مزدی که از شما خواستم آن از خودتان» این ولایت برای به کمال رساندن ما است. پس ما برای رضای حضرت رسول(ص) باید هر کاری را برای محبت اهل بیت(ع) انجام دهیم. عرفا بسیار به ائمه و اهل بیت(ع) احترام دارند، اما دوران زندگی آنها، زمان و دوره خاصی بوده و نمی‌توانستند مسائل را بگویند و افشا کنند. در دوره تعصب بوده است، مثلا دو بار قصد جان ابن عربی را کردند. به هر تقدیر همه عرفا در سر خودشان ارادت خاصی به اهل بیت(ع) داشتند و نه تنها قایل به ولایت بودند، بلکه عرفان، سلوک ولایت و معرفتی است که از طریق سلوک اطوار ولایت حاصل می‌شود. ولایت علم‌آور است و معرفت می‌آورد، در حدیث آمده است که خداوند هیچ ولی را جاهل قرار نداده است، در واقع ولی، عارف است و به نور الهی می‌بیند. حضرت رسول (ص) می‌فرماید: «اتقوا فراسه المومن فإنه ینظر بنور‌الله: از فراست مومن بترسید که چیزها را با نور خدا می‌نگرد. » تا چه برسد به ولی خدا که ولایت اطوار عالیه ایمان است و ولی همه‌چیز را به نور خدا می‌بیند و از هوای نفس، برخاسته و صفات و وجود او الهی شده است و به نور حق می‌بیند. بنابراین عرفا با نور دیگری ائمه(ع) را می‌بینند و به صورت اشاره در کتب آنها هست، اشاراتی که کاملا بیان می‌کند که آنها چه احترامی به اهل بیت(ع) داشتند.

رییس انجمن حکمت و فلسفه ایران