افزایش تعداد سالمندان

محمد علیزاده

وضعیت سالمندی در کشور در شرایطی است که لازم است برای سالمندان برنامه‌ریزی داشته باشیم. باید خانه‌های سالمندان ایجاد کنیم و سیستم رفاهی تقویت شود و البته، حرمت سالمندان را حفظ کنیم که متاسفانه، امروز شاهد چنین اتفاقی نیستیم. به شخصه بسیاری از افراد سالمند را می‌شناسم که بیش از حقوق دریافتی‌شان برای خرید دارو و هزینه‌های درمان می‌پردازند. آنها ناچارند داروهایی مصرف کنند که بیشتر خارجی و گران است و 70 و گاهی 100 درصد حقوق‌شان را بابت خرید این داروها می‌پردازند. در برنامه‌ریزی برای سالمندان هم باید اولویت‌بندی داشته باشیم. پیش بینی امروز ما این است که تا سال 1420، جمعیت ایران 97 میلیون الی 103 میلیون نفر خواهد بود. امروز گرایش‌هایی برای افزایش جمعیت ایجاد شده که البته به دلیل اجرا از طریق مکانیزم‌های نادرست راه به جایی نمی‌برد علاوه بر آنکه رشد تحصیلات قشر جوان و تشدید فشارهای اقتصادی از رشد طبیعی جمعیت جلوگیری خواهد کرد. تشویق به افزایش جمعیت باید با رشد اقتصادی بالا همراه باشد. اشتغال، درآمد مکفی، مسکن، امنیت و خدمات رفاهی مناسب زیرساخت‌های مورد نیاز رشد جمعیت است. اگر امروز یک میلیون و 500 هزار سالمند تحت پوشش کمیته امداد و 500 هزار سالمند تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور قرار دارند با احتساب افزایش 15 درصدی جمعیت سالمندان تا سال 1420 و بدون تامین زیرساخت‌های مورد نیاز سالمندان، جمعیت بالای 60 سال نیازمند نهادهای حمایتی هم حداقل 10 برابر خواهد شد. اما به یاد داشته باشیم که نه در سال 1420 و نه امروز، تمام سالمندان ما نیازمند و محتاج کمک نهادهای حمایتی نیستند. امروز و در سال 1420، حداقل نیمی از سالمندان ما دارای درآمد بوده و در بخش‌های سنتی اقتصاد حضور دارند و کاسب، کشاورز و افزارمند هستند و تا پایان عمر کار می‌کنند و نیازمند هم نیستند. اما کدام گروه از سالمندان نیازمند نهادهای حمایتی خواهند بود؟ آن تعداد که مستمری‌بگیر بخش خصوصی یا عمومی بوده و درآمد مکفی برای گذران زندگی ندارند که با محاسبه تعداد این افراد، می‌توان گفت که تا سال 1420، تعداد سالمندان نیازمند نهادهای حمایتی، 3 الی 4 برابر خواهد شد. البته به نظر می‌رسد که پیش‌بینی درباره افزایش 30 درصدی جمعیت سالمندان کشور کمی اغراق‌آمیز باشد. تایید این مدعا آن است که نتایج طرح جامع آب که در فاصله سال‌های 1387 تا 1392 انجام شد و بازه زمانی تا سال 1420 را مورد بررسی قرار داده بود به ما نشان داد که تعداد افراد بالای 60 سال کشور بیش از 15 درصد جمعیت نخواهد بود. اگر هرم جمعیتی اروپا را مطالعه کنیم هم می‌بینیم که جمعیت بالای 60 سال کشورهای اروپایی از دهه 1950 تاکنون، حتی به 30 درصد جمعیت این کشورها هم نرسیده است. علاوه بر این، آمارهای حیاتی ایران هم موید این نتیجه است که جمعیت بالای 60 سال ما از 15 درصد جمعیت کشور فراتر نخواهد رفت. کافی است ببینیم که در 5 سال گذشته، هر ساله حدود یک میلیون و 350 هزار الی یک میلیون و 400 هزار تولد زنده ثبت شده و در مقابل، سالانه فقط حدود 400 هزار مرگ اتفاق افتاده است. در واقع به طور میانگین، هر سال حدود 950 هزار نفر به جمعیت کشور به طور طبیعی اضافه می‌شود. جمعیت امروز ایران حدود 78 میلیون نفر است. با این میزان تولد و مرگ، در واقع نرخ خام موالید 17 تا 18 در هزار است در حالی که نرخ خام مرگ و میر از شش در هزار فراتر نرفته است. بنابراین، نرخ رشد سالانه جمعیت 2/1 درصد است که وقتی این میزان رشد را در کنار نرخ رشد نیم درصدی کشورهای اروپایی قرار دهیم متوجه می‌شویم که تعداد سالمندان ما تا 20 سال آینده هیچ‌گاه از 15 درصد جمعیت کشور فراتر نخواهد رفت. همچنین توجه داشته باشیم که حدود پنج میلیون مهاجر ایرانی، خارج از کشور ساکن هستند که ان‌شاءالله در پی بازگشت ثبات اقتصادی، آنها هم به ایران بازمی‌گردند و بنابراین، مهاجران ایرانی خارج از کشور هم ظرفیت نهفته‌یی برای رشد جمعیتی هستند. اما باید توجه داشت برنامه‌ریزی برای سالمندان در برنامه ششم اقتصادی توسعه هیچ اشکالی ندارد و بسیار هم خوب است اما باید بیش از سالمندان، به فکر جوانان باشیم که امروز با فقر و بیکاری و فرسایش روحی و ذهنی، بیش از سالمندان دست به گریبانند. وضعیت بیکاری، اشتغال ناقص و سالخوردگی نسل جوان امروز ما بسیار نگران کننده است.

جمعیت‌شناس و معاون سابق سازمان برنامه و بودجه